Laimi Phun kan Thawhkehnak a Hramthawk

Laimi phun kan thawhkehnak a hramthawk

Laimi phun kan rak thawhkehnak a hramthawk hi kan ruah tikah, Asia Continent chung i a ummi, miphun vialte he hin a rak i khat ttheo lai tiah kan ruah.  Zeicahdah a si kan ti ahcun, vawlei cung vialte tuanbia an ttialmi kan zoh tikah cu lio minung hna cu nitlaklei in nichuahlei ah an rak kal ti a si.  Kan Kawlram chung miphun hna zong cu nitlaklei in a rami an rak si ve dawh a si.  Kawlram tuanbia an ttialmi chungah Kawlram miphun cu Asia Continent a laifang in chuk ah an rak tolh i Kawlram chungah an lut ti a si.
Kannih Laimi phun zong cu, cuka Asia a laifang i a tolhmi kan rak si ve tiah telhchih kan si.  Hlan lio kan pipu i an rak chimmi tuanbia kan rah tikah atu kan Baibal cauk chung i an ttialmi he hin aa lomi a um pah len ko.
Pa lo tuanbia an rak kan chimhmi hi kan ruah tikah Bawi Jesuh tuanbia hi a rak si ttheo lai ti awk a si.  Cun, hlan lio kan Laimi an phunglam kan zoh tikah hin, Bawi Jesuh chuah hlan i Khuazing an rak biaknak phung he hin aa khat ti awk a si. Asinain kan pupa an rak thawhkehnak in sau tuk aa thlau caah duhsah tein a lo lengmang i atu ah cun a dihlak in loh a si cang.  Tahchunhnak ah, Biakttheng an ser i rai an thawi ti a um. Raithawinak sattial an thahmi zong cu a thiangmi rak thim a si.  Cu bantukin kan pupa le rai an rak thawi tikah hin, ar a si ah arhli sen a thiang te vok a si ah a thiang te, zin tla, khua tla rak thim a si ve.  A ttial ttukttak an rak hamng lo.  Tlang ar an thah tik zongah, vokrial an thah tik zongah, zingvok an thah tik zongah, khokheng ttawl zongah, khuadangh zongah, sia chunh zongah, zan chunh zongah, carcang biak zongah, zintla lengmang khua tla lengmang dotla lengmang rak thah a si.  Cun inn an chiat tik zongah dotla lengmang rak hmanh a si. An raithawinak sa zong cu phundang he rak i hrawm a si lo.  Voi khat i an ei khawh lomi kha rak thlet dih phung a si.  Hi phung an rak zulhmi hi kan Baibal cahlun chung i hlan mi i an rak tuahmi a rak si.  Atu lio Catholic phung a zulmi an tual mi hi hlan kan pupa rak zulhmi cu a si ko.  R.C.M. phung in titheh le fangvorh zong hi kan pupa nih an rak tuahmi a si ko.  Innchiat tik zongah chawnh chia le chawnh ttha zong hi hlan mi an rak tuahmi a si ko.  Hlan mi nupi an rak tthitnak zong hi kan pupa nih an zulh ko.  Nutak le nuchun an rak ngeihnak zong hi hlan phung an rak zulhmi a si ko. Nupi hal kan rak i fial zong hi hlan phung a si ko.  Cun, sa an thah tik zongah sa thin-hnit an rak zoh zong hi hlan phung a si ko.  Babylonian miphun nih rai an thawi tikah tuu an thah i a thin-hnit an rak zoh i a ra laimi thil a chia a ttha lai ti kha an rak chim.  Cu bantukin kan pupa hna nih cun, vok thin-hnit kha rak zoh a si.  Thlanglei Laimi nih cun, arti an zoh i an chim ve.  Babylonian miphun tthiamtthiam nih cun, hmailei i a chuak hngami a cang hngami hngalh an duh tikah arfi thlapa an rak zoh i an rak chim.  Cu bantukin kan pupa hna nih cun ni chum kulh tehna, ar khuan tehna, uico ttah tehna, bongte onh le bongpi onh tehna hin hmailei i a cang hngami cu an rak chim ve.

Hlan lio vawlei cung miphun thawhkehnak cu mifim nih nih an rak ttialmi cauk chung kan zoh tikah, Hoah chan lioah vawlei cungah buanchukcho a rak tlung i amah le a nupi, a fale pathum le anmah le an nupi cio, an zapi hna cu lawng chung i an luh caah thihnak in a luatmi an rak si tiah Baibal cahlun chungah kan hmuh.  Cu an lawng cu, vawlei ram laifang Ararat tlang ah a rak tang i mah ka cu vawlei cungmi vialte hi kan punzamnak hramthawk a rak si.  Cu ka cun kan Kawlram miphun hna zong hi ram tthatnak hmun kha an rak kawl i an rak vai i Mongolia ram ah hin khua an rak sa. Cu Mongolia ram ah cun caan saupi khua an rak sa i minung an karh chin lengmang i mangttam a rak tlung.  Cucaah Mongolia ram cun nichuahlei i a vai na, thlanglei i a vai na an rak si.

Kan Kawlram miphun tuanbia rak ttialpa 'Yule' nih hin kum 1855 kum ah a rak ttialmi chungah cun Laimi le Lushai mi hna cu Indo Chinese phun an si tiah a rak ttial. Cu phun chungah cun, Kukis, Nagas le Khyenes an i tel ve ti a si.  Colonel Hannay nih Laimi le Naga cu Kuki phun he an i tlai tiah a ttia.  Cun, 1866 kum ah Colonel Phyre nih Arakan ram chaklei tlangcung mi cu 'Indo-Chinese' phun an si tiah a ttial ve. Cun, Cambridge University i Burmese Lecturer a ttuanmi Mr. Taw Sein KHo nih cun, Turanian miphun an si i cu miphun chung ahcun, Chinese, TibetansManchus, Japanese, Annamese, Siamese, Burmese le Turks an rak i tel tiah a ttial. Cu hna miphun vialte lakah cun Chinese phun nih hin an rak iap dih hna ti a si.  Turanian miphun cu India ram chaklei i a rak lutmi phun an rak si i a hnuah cun, Aryans phun nih an rak iap ve hna.
Mr. Mccabe Assam Comission Upa, pa nih Laimi le Lushai chung hna cu Indo Chinese an si tiah a rak ttial ve.  Captain Forbes nih Tibeto-Burman a an ti fawn.  Mr. B. Houghton, Burma Commission pa nih cun a hmasa bik Dravidian, le Chinese le Tibetan phun hna cu Tibet ram ah hin hmunkhat ah an rak um tiah a ttial.  Tibet ram cun, a hmasabik ah Dravidian phun cu an rak vai i, India ram chungah an rak lut, Chinese phun cu nichuahlei ah an rak lan.  A tangmi mi tlawm deuh phun cu chuklei ah an rak zuang i Kawlram chungah an lut ti a si.  1891 kum, Minung relnak cazin report (Burma Cencus Report) chungah Laimi phun (Chin or Kyin) hna cu Tibeto-Burman holh phun in a holhmi an si na in holh phun te nau a dangdang a hmangmi an si i phun dangdang kan si tiah an rak i ti tiah an ttial.  Cu hna phun ci Tibet ram ah hmunkhat khuasami an si tiah an ttial fawn. Cun, Nwite le Vaipe le Zo phun hna cu chaklei tu ah an vai tthan i India ram chungah an lan dih.  An hmun vialte cu Kamhau le Sukte le Sizin le phundang nih an rolh hna ti a si.  Kuki phun nih cun, Chin ti i auh le minsak hi an rak cohlang duh lo.  Tuluk holh in 'mipa' ti cu Jin or Yen ti a si i Kawl nih Tuluk holh cawn chom in 'Chin' an kan ti ko lo mei an ti i an rak cohlan duh lonak cu a si.

By Pu Ngun To